سفره عقد یکی از سنت های بسیار قدیمی ایرانیان بوده است که از زمان های بسیار دور حتی در زمان ساسانیان نیز در هنگام ازدواج دو نفر از قسمت های ضروری جشن به شمار می رفته است. سفره عقد در پیش روی عروس و داماد زمانی که خطبه عقد بین آنها خوانده می شود پهن می گردد. اقلام موجود در سفره عقد معمولا در همه مناطق ایران یکسان است و اگر فرهنگ های مختلف را بررسی نماییم به تفاوت های بسیار جزئی برمی خوریم. با بزمینه در این مقاله همراه باشید تا فلسفه وجود هر یک از اقلام سفره عقد و بهترین مدل های چیدمان آنها را بررسی نماییم.
قرآن و جانماز
یکی از اجزای جدایی ناپذیر هر سفره عقدی، قرآن است که به عنوان نماد معنویت در زندگی بر سر سفره عقد گذاشته می شود و نشانه در پناه خدا بودن عروس و داماد است. جا نماز هم نماد مذهب است که در سفره عقد قرار داده می شود. معمولا رسم بر این است که در هنگام خواندن خطبه عقد عروس و داماد قرآن را در دست می گیرند و به آیات آن نگاه می کنند تا به این صورت قداست عقد و این پیوند آسمانی حفظ گردد. در برخی از شهرهای مذهبی مانند مشهد و قم معمولا قبل از اینکه خطبه عقد به صورت رسمی در محضر و سالن عقد خوانده شود، بین عروس و داماد در حرم امام رضا(ع) و حرم حضرت معضومه (س) صیغه محرمیتی غیر رسمی خوانده می شود، در هنگام خواندن این خطبه، سجاده های سفیدی را پهن می کنند و عروس وداماد در مقابل این سجاده ها که حاوی مهر و تسبیح و عطر هستند می نشینند و صیغه محرمیت بین آنها قرائت می شود.
سینی عاطل و باطل
یکی از رسوم سفره عقد، سینی عاطل و باطل است که برخی افراد هنوز هم به آن معتقد هستند و آن را بر سر سفره عقد قرار می دهند. با اینکه محتویات سینی عاطل و باطل متفاوت است اما فلسفه وجودی همه آنها جلوگیری از چشم زخم و سحر و جادو است که مبادا زندگی مشترک عروس و داماد تحت تاثیر آنها قرار گیرد.
یکی از انواع مدل های عاطل و باطل به این صورت است که سینی 7 قسمتی را در نظر می گیرند و در هر یک از قسمت های آن موادی را قرار می دهند.
یکی از نمونه های آن به این صورت است:
یکی از نمونه های آن به این صورت است:
قسمت اول: خشخاش که برای باطل کردن سحر و جادو به کار می رود و آن را روی آتش میریزند.
قسمت دوم: اسپند که در همه فرهنگ ها برای دوری از چشم زخم به کار می رود و در اسپنددان ها روی زغال های گداخته ریخته می شود.
قسمت سوم: باروت و کندر که به اعتقاد برخی از افراد موجب راندن ارواح پلید از زندگی عروس وداماد می شود.
قسمت چهارم: نمک که موجب رفع شورچشمی است.
قسمت پنجم: گلپر که نماد طراوت در زندگی و جلوگیری از فساد است.
قسمت ششم: سیاه دانه که نماد آرزوی سلامتی و طراوت جسمی برای عروس و داماد است.
قسمت هفتم: برگ مو کوبیده که به اعتقاد قدیمی ها زردی صورت را از بین می برد و نماد سلامتی و دوری از امراض در زندگی دونفره عروس و داماد است.
یکی دیگر از مدل های سینی عاطل و باطل هم حاوی خشخاش، برنج، نمک، رازیانه، چای، کندر و اسپند است که به اعتقاد برخی از افراد دور کننده سحر و جادو و چشم زخم از عروس و داماد است و رازیانه در آن باعث باروری بیشتر عروس می گردد چون در زمان های قدیم هر خانمی که توانایی بارداری نداشت و به اصطلاح عامیانه زن و شوهر اجاق کور بودند تنها دلیل آن را سحر و جادو و خواندن وردهای شیطانی از طرف کسی که با آنها دشمنی داشته یا بدخواه آنان بوده است، می دانستند.
شاخه نبات، شیرینی و نقل
شاخه نبات نیز یکی از مواردی است که در 99 درصد سفره های عقد دیده می شود و مخصوص فرهنگ یا منطقه خاصی نیست. شاخه نبات نشانه شیرینی و شادکامی عروس و داماد است و نماد آرزوهای زیبا برای آن دو نفر. این روزها تزئینات زیبایی برای شاخه نبات وجود دارد و نبات ها در ظرف های مخصوصی گذاشته می شود که معمولا یک مفاتیح کوچک نیز در کنار آن قرار داده می شود و در هنگام جشن عروسی و در چیدمان جهیزیه هم از آن استفاده می گردد. نقل هایی که در سفره عقد قرار می گیرند معمولا پس از اتمام مراسم عقد توسط بزرگترها بر سر و صورت عروس و داماد پاشیده می شوند که خود نشان بارش رحمت الهی و رزق و روزی زیاد بر سر آنهاست.
خنچه نان و پنیر و سبزی
نان همواره نماد برکت و رزق و روزی بوده است. خنچه های نان و پنیر و سبزی که به زیبایی تزئین شده اند نیز نشانه آرزوی گسترش رزق و روزی برای عروس و داماد است و هم چنین نشانه انتقال رزق و روزی عروس از منزل پدری به منزل همسر محسوب می شود.
میوه
میوه هایی بهشتی مانند سیب و انار و انگور در سفره عقد جایگاه ویژه ای دارند که به نشان آرزوی نیک بختی و تندرستی و سلامت بر سر سفره عقد قرار می گیرند. البته این روزها علاوه بر سیب و انار و انگور میوه هایی مانند آناناس نیز بر سر سفره عقد قرار می گیرند که بیشتر جنبه زیبایی برای سفره عقد را دارند.
گل ارایی در کنار میوه آرایی در چیدمان سفره عقد بسیار حائز اهمیت است.
سکه
سکه هم در سفره عقد نماد پول حلال و پاکیزه است که در مدل های مختلفی در چیدمان سفره قرار می گیرد. گاهی از سکه های تزئینی و رنگ شده استفاده می شود و گاهی هم سکه های واقعی بر سر سفره قرار می گیرد.
آینه و شمعدان
آینه شمعدان یکی از اقلام خرید عقد است که بر سفره عقد قرار می گیرد. اینه نماد پاکی و زلالی زندگی مشترک عروس و داماد است و شمعدان ها به عقیده بعضی افراد به عنوان حافظان و نگهبانان خوشبختی عروس و داماد محسوب می شوند. در بعضی از فرهنگ ها هم شمعدان هایی که با آتش برافروخته می شوند نماد گرمی و صمیمیت رابطه عروس و داماد هستند که چراغ عمر آنها در کنار یکدیگر روشن شده است.
ظرف عسل و ظرف ماست
مراسم عسل خوردن عروس و داماد معمولا در همه جشن های عقد ایرانی برگزار می شود به این صورت که عروس مقداری عسل را در دهان داماد می گذارد و داماد نیز همین کار را انجام می دهد. در طب سنتی عسل تنها خوراکی موجود در طبیعت است که هیچگاه فاسد نمی شود و بالطبع سرشار از خواص مفید برای درمان امراض و بیماری هاست و به علت طعم شیرین و منحصر به فردی که دارد در باور عمومی، شیرینی و شادکامی را در زندگی به ارمغان می آورد. در بعضی سفره های عقد ماست را هم در کنار عسل قرار می دهند که نشانه هم زیستی شیرینی و ترشی در کنار هم و اتفاقات خوب و بد در زندگی مشترک است که باید توسط عروس و داماد مدیریت گردد.
گردو و فندق و بادام
درخت گردو در افسانه های قدیمی ایرانی نماد طول عمر زیاد است به همین دلیل میوه گردو در سفره عقد قرار می گیرد تا آرزویی بر طول عمر همراه با سلامتی برای عروس و داماد باشد. بادام و فندق نیز نشانه باروری هستند که در سفره عقد قرار می گیرند.
ظرف گلاب
گلاب به عنوان تقدس و عطر خوب در زندگی زوج بر سر سفره عقد قرار می گیرد.
تخم مرغ
تخم مرغ نشانه بقای نسل است. بزرگترها با قرار دادن تخم مرغ بر سر سفره عقد آرزو می کنند که عروس و داماد بتوانند نوه های شایسته و صالحی برای آنها بیاورند و نسل آنها را ادامه دهند.
کله قند و سفره قند
سابیدن کله قند بر سر عروس و داماد یکی از رسوم بلامنازع در هنگام خواندن خطبه عقد است. معمولا یکی از نزدیکان عروس و یکی از نزدیکان داماد که در تمام فامیل به خوشبختی و سعادتمندی در زندگی مشترک شهره هستند سفره ای سفید رنگ را بالای سر عروس و داماد نگه می دارند و یک نفر که او هم از بین زنان خوشبخت و شاد خانواده انتخاب می شود کله قندها را روی سر آنها به هم می ساید تا همان طور که قندها پودر شده و روی سر عروس و داماد می ریزد شیرینی و شادی بر سر زندگی آنها ببارد. برخی از افراد و قدیمی ها اعتقاد دارند که سابیدن قند و نگه داشتن سفره توسط دوبخته ها!! یعنی کسانی که ازدواج ناموفقی داشته اند و دوباره ازدواج کرده اند یا بر اثر فوت همسر اول، دوباره با شخص دیگری ازدواج کرده اند یا زنان مطلقه ودختران مجرد شگون ندارد و باعث بروز اتفاقات ناخوشایند در زندگی عروس و داماد می شود که البته هیچ دلیل منطقی برای اینگونه افکار و خرافات وجود ندارد و صرفا به عنوان خرافه ای نادرست در بین مردم رواج پیدا کرده است.
مجسمه قو
قو در فرهنگ ایرانی نماد عشق است. قو تنها جانوری است که با از بین رفتن جفت خود تنهایی را برمی گزیند و تا آخر عمر به یاد جفت قبلی خود بدون جفت و همسر باقی می ماند، به همین دلیل به عنوان نماد عشق و محبت بر سر سفره عقد گذاشته می شود.
جاحلقه ای و خریدهای عقد
حلقه ها هم یکی دیگر از اجزای اصلی مراسم عقد به شمار می روند که همراه با هدیه دیگری بعنوان زیرلفظی که معمولا انگشتر، گردنبند یا دستبند است در سفره عقد قرار می گیرند. زیرلفظی را خانواده داماد بعد از خواندن خطبه عقد برای بار سوم و قبل از "بله" گفتن عروس به او هدیه می دهند. خریدهای عقد که شامل برخی اقلام مانند پارچه های زینتی و مجلسی، سرویس طلا، کفش و کیف و لوازم آرایش است نیز معمولا به زیبایی تزئین می شوند و بر سر سفره عقد قرار می گیرند.
خنچه های غول پیکر
در برخی از شهرهای جنوبی ایران یکی از رسوم مربوط به سفره عقد اینگونه است که خنچه های غول پیکری که قد آنها با قد داماد برابری می کند را پر از نبات و نقل و شیرینی می کنند و در کنار سفره عقد قرار می دهند. چه بسا که ریشه شعر" نقل و نبات آوردیم دخترتونو بردیم" نیز به همین سنت ها و رسوم بازگردد.
گیفت های میهمان ها
آخرین موردی که در سفره عقد قرار می گیرد هدیه هایی است که به عنوان یادبود برای میهمان ها تدارک دیده می شود. گیفت ها در انواع و اقسام متفاوتی هستند که بنا بر سلیقه عروس و داماد انتخاب می شوند. برای دیدن نمونه گیفت های بزمینه به فروشگاه بزمینه و دسته بندی گیفت ها مراجعه نمایید.
سخن آخر:
گرچه رسم و رسوم مربوط به سفره عقد بسیار زیبا هستند و باعث جذابیت این مراسم می شوند اما به یاد داشته باشید که هیچ یک از آنها ضامن خوشبختی یا باعث و بانی تیره بختی افراد نمی گردد بلکه ازدواجی آگاهانه و در نظر گرفتن تمام جوانب فردی و مشترک در زندگی دو نفره است که نیک بختی افراد را تضمین می نماید.
