قوانین مهریه مدت ها است به موضوعی جدی و داغ در میان افراد و وکلا تبدیل شده است. زندان رفتن داماد به خاطر عدم توانایی پرداخت مهری، شرایطی که طی آن مهریه به عروس تعلق نمی گیرد، تمکین نکردن زوجه، مهریه و جدایی زمانی که زن باکره باشد و ده ها مساله دیگری که بارها و بارها مورد بحث قرار گرفته است. خواندن این مقاله به شما کمک می کند که دید جامع و مناسبی نسبت به قوانین مهریه در ایران به دست آورید. بحث قوانین مهریه شامل کمی پیچیده و پر از کلمات تخصصی حقوقی باشد، اما در این مقاله ما سعی شده تمامی موارد را با زبانی ساده و با قابل فهم با شما به اشتراک بگذاریم.
مهریه چیست و شامل چه چیزهایی می شود؟
مهریه شامل مال معینی است که ارزش مالی داشته و هنگام عقد نکاح، از طرف مرد به زن داده می شود. البته طبق قوانین مهریه به جای مال، مرد می تواند انجام عمل و کار خاصی را که به نفع زن و خواسته ی او است را نیز متعهد شود. برای تعیین مهریه هیچ محدودیتی وجود ندارد و زوجین می توانند مهریه را یک شاخه گل و یا هزاران سکه بهار آزادی در نظر بگیرند.
نکته مهم آن که مهریه از شرایط الزامی ثبت عقد دائم نیست، یعنی عروس و داماد در عقد دائم می توانند بدون در نظر گرفتن و ثبت مهریه نیز عقد خود را ثبت کنند. اما در مورد عقد موقت این گونه نیست و مهریه جز شرایط الزامی عقد است که حتما باید تعیین شود. علاوه بر موارد گفته شده، مهریه می تواند چک و سفته، ملک و آپارتمان، حقوق مالی مانند حق تالیف کتاب یا سر قفلی، آموزش موضوعی خاص مانند قرآن به دیگران نیز باشد. همچنین توجه کنید که بذل و بخشش مهریه، با دست نوشته عادی قابل اثبات نیست و این کار مستلزم ثبت در دفاتر اسناد رسمی است.
مهریه عندالاستطاعه و عندالمطالبه به چه معنا است؟
احتمالا دو کلمه بالا شایع ترین واژه هایی باشد که همه ما راجع به قوانین مهریه شنیده ایم و تا حد زیادی نیز با معانی ان ها آشنا هستیم. در مهریه عندالمطالبه، زوجه در هر زمان بعد از اجرای خطبه عقد می تواند مهریه خود را طلب کند و چه داماد توانایی پرداخت آن را داشته و چه نداشته باشد، باید آن را به شکل نقد و یا قسطی به زوجه پرداخت کند.
در مورد عندالاستطاعه، شرایط مالی زوج مورد بررسی قرار می گیرد. در واقع زوجه همانند مورد اول می تواند در هر زمان تقاضای دریافت مهریه کند اما اگر زوج ثابت کند که توانایی پرداخت مهریه را ندارد، مهریه ای به زن تعلق نخواهد گرفت.
انواع مهریه
در بحث قوانین مهریه، بهتر است در این بخش با انواع مهریه و شرایط ان آشنا شوید. بر اساس بحث های حقوقی و فقهی، ما 3 مورد از انواع مهریه های مرسوم و رایج را به شما توضیح خواهیم داد.
مهریه مقرر در سند عقد (مهر المسمی)
به مهریه ای که در زمان عقد در سند ازدواج درج می شود، مهر المسمی می گویند. همان طور که در بالا نیز اشاره شد این مهر می تواند مالی و یا تعهد انجام یک کار باشد که بر عهده زوج قرار می گیرد. البته نکته مهم آنکه بعضی از مهریه ها عملا انجام شدنی نیستند و خود این مساله خود به خود مهریه را باطل می کند. برای مثال طبق قوانین مهریه اگر مهر خرید 100 راس آهو باشد، انجام آن تقریبا محال بوده و باطل خواهد شد. البته در این شرایط تنها مهریه باطل شده و صحت عقد مشکلی پیدا نخواهد کرد.
مهریه متعارف و یا مهرالمثل
مهریه متعارف در دو حالت تعریف خواهد شد، یکی آن که در زمان عقد چیزی به عنوان مهریه تعیین نشده و یا در سند ازدواج چیزی ثبت نشود. مورد دوم زمانی است که مهریه حالتی مجهول دارد. برای مثال خرید یک دستگاه ماشین سواری به عنوان مهریه تعیین شده اما نوع و ارزش مالی آن مشخص نمی شود. در این دو حالت اگر قبل از تعیین مهریه، بین زوج و زوجه نزدیکی برقرار شده باشد، مهریه مهرالمثل خواهد بود.
در قوانین مهریه، در این شرایط جایگاه اجتماعی زن و دیگر ویژگی های او مانند شغل، تحصیلات و شرایط زنان مشابه جایگاه او در اقوام و دوستان در نظر گرفته شده و مهریه متناسب با آن تعیین می شود. به بیان ساده تر، اگر در میان اقوام زن، خانمی با شرایط تقریبا با مشابه با زوجه وجود داشته باشد، مهری مشابه با مهر او برای زوجه در نظر گرفته خواهد شد.
مهر با توجه به وضع مالی مرد و یا مهر المتعه
شرایط و قوانین مهریه در این حالت نیز شامل مورد قبل است، یعنی اگر مهریه تعیین نشده باشد و مجهول باشد اما قبل از تعیین مهریه، بین زن و مرد نزدیکی انجام نشده باشد. یعنی اگر در سند ازدواج مهریه تعیین نشده و یا مجهول باشد و هنگام طلاق زوجه باکره باشد، این بار شرایط اقتصادی مرد در نظر شده و طبق آن مهریه تعیین خواهد شد. در این شرایط کارشناس رسمی دادگستری تحقیقات لازم را انجام داده و مهریه را متناسب با آن در نظر گرفته و به دادگاه ارائه خواهد کرد.
مهریه در دوران عقد و یا مهریه زنان باکره
قانون مهریه دیگر در مورد طلاق در دوران عقد و یا طلاق در زمانی است که زوجه باکره باشد. در این شرایط اگر مهریه در سند ازدواج درج شده باشد، نصف مهریه به زوجه تعلق خواهد گرفت. برای مثال اگر مهریه 110 سکه بهار آزادی باشد، 55 عدد آن به زوجه تعلق خواهد گرفت.
در چه مواردی مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟
در قوانین مهریه نیز مواردی وجود دارد که در این شرایط مهر به زن تعلق نمی گیرد. این موارد شامل حالت های زیر است:
اگر عقد نکاح قبل از رابطه زناشویی میان زوجین فسخ شود و علت آن چیزی به جز ناتوانی جنسی مرد باشد، مهریه به زن تعلق نمی گیرد. اگرعلت فسخ، عنن (ناتوانی جنسی مرد) باشد که در این صورت، با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مَهر خواهد بود.
اگر عقد نکاح قبل از ایجاد رابطه زناشویی باطل شناخته شود، طبق قوانین مهریه، چیزی به زن تعلق نخواهد گرفت.
اگر بعد از عقد نکاح و قبل از رابطه زناشویی، یکی از زوجین فوت شود و هنوز مهریه به طور دقیق تعیین نشده باشد، مهریه ای برای زن در نظر گرفته نخواهد شد.
شرایط جلب زوج در عدم پرداخت مهریه
یکی از موارد تلخ و دردناک در مورد مهریه، حکم جلب و به زندان انداختن داماد در صورت عدم پرداخت مهریه است. البته طبق قوانین مهریه این موضوع تا تعداد 110 سکه قابل اجرا است. یعنی اگر زوج تعداد 110 سکه را چه به صورت نقد و چه به صورت اقساط پرداخت کند، حکم جلب از بین رفته و امکان زندانی شدن زوج وجود نخواهد داشت.
آیا مهریه فقط تا 110 سکه پرداخت می شود؟
در سال 1391 قوانین مهریه تغییراتی پیدا کرد که بسیاری از افراد، آن را به اشتباه متوجه شدند. این قانون همان طور که در بالا نیز اشاره شد تنها شامل شرایط جلب زوج در هنگام عدم پرداخت مهریه است نه اینکه مهریه تنها تا 110 سکه قابل پرداخت باشد.
بسیاری از افراد تصور می کنند که مهریه حتی اگر هزار سکه نیز باشد، طبق قوانین مهریه تنها 110 عدد آن قابل پرداخت است. در صورتی که در صورتی که مرد توانایی مالی داشته باشد باید تمام آن را به زوجه پرداخت کند اما تنها تا تعداد 110 عدد، امکان حکم جلب برای زوج وجود دارد. پس توجه داشته باشید برخلاف تصور عموم، مهریه بالای 110 سکه هم قابل وصول است. بالای 110 سکه با معرفی و توقیف اموال، نظیر ملک، حساب بانکی، حقوق دریافتی ماهانه و ... قابل وصول است.
مهریه و عدم تمکین زن
قوانین مهریه شرایطی را که زن از شوهر تمکین نمی کند را نیز در نظر گرفته است. نکته مهم آنکه تمکین و یا عدم تمکین زن مربوط به پرداخت نفقه می شود و ربطی به تمکین زن ندارد. یعنی اگر زن چند روز بدون اطلاع مرد منزل را ترک کند، مرد می تواند به او نفقه ندهد، اما تحت این شرایط پرداخت مهریه بر عهده مرد بوده و تمکین به آن مربوط نمی شود.
اگر یکی از طرفین فوت شود
قوانین مهریه در زمانی که یکی از طرفین فوت شود نیز بندهایی دارد. اگر زوج بعد از ازدواج از دنیا برود، زن می تواند تقاضای مهریه کرده و مقداری از دارایی مرد که ارزشی معادل مهریه دارد متوقف شده تا زن مهریه اش را از اموال باقی مانده مرد دریافت کند.
نکته مهم آن که مهریه جز سهم الارث زن محسوب نشده و با آن متفاوت است. اگر مرد بعد از ازدواج فوت شده و فرزندی نداشته باشد، ابتدا در صورت درخواست زن، مهریه از دارای زوج کم شده و از اموال باقی مانده یک چهارم به عنوان سهم الارث به زن می رسد. در صورتی که متوفی فرزند یا فرزندانی داشته باشد، بعد از کسر مهریه، سهم الارث به یک هشتم کاهش می یابد.
اگر بعد از ازدواج، زن فوت کند، خانواده او می توانند مهریه او را از مرد طلب کنند، زیرا طبق قوانین مهریه، مهر دینی است بر عهده مرد که حتی بعد از فوت او نیز جز ما ترک وی محسوب شده و وارثان زن می توانند آن را طلب کنند.
قوانین مهریه و طلاق توافقی
اگر به هر دلیل زوج و زوجه تصمیم به جدایی تواقفی از یکدیگر بگیرند، باز هم حق پرداخت مهریه بر عهده مرد است. در این شرایط یا مرد باید مهریه را به طور کامل نقد و یا قسطی پرداخت کرده و یا به نحوی رضایت زن را به دست آورد.
