عصبانیت و عکس‌العمل‌های پس از آن مشکلی است که بعضی افراد با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. این افراد به علت عصبانیت ناشی از خشم، اعمالی را انجام می‌دهند که منجر به پشیمانی آن‌ها می‌شود. کارشناسان بزمینه این مقاله را بر مبنای آموزه‌های روانشناسان مطرح نوشته‌اند تا به وسیله این توصیه‌ها به افرادی که تصمیم دارند بر خشم و عصبانیت خود فائق آیند، کمک کنند.
تعریف خشم
خشم يکي از هيجان‌هاي پيچيده انسان و واکنشي متداول نسبت به ناکامي و بدرفتاري است.
عکس‌العمل‌های ناشی از خشم
خشم و عصبانیت با هم تفاوت دارند خشم یک احساس است و عصبانیت یک رفتار ناشی از احساس خشم.
در واقع انسان‌ها در برخورد با خشم خود چهار عکس العمل دارند که به شرح زیر است:
- فرو خوردن خشم: این برخورد با خشم بسیار ویرانگر بوده و موجب بیماری‌ها و گرفتاری‌های روانی فراوانی می‌شود. پس به هیچ عنوان خشم خود را نخورید زیرا خوردن خشم دقیقا مانند خوردن سم و زهر به داخل بدن روانی ماست.
- ابراز خشم: وقتی است که شما صمیمانه و صادقانه با لحنی آرام و مودبانه موضوع ناراحت شدن‌تان را با طرف مقابل در میان می‌گذارید.
- عصبانیت: زمانی که خشم خود را به صورت رفتار پرخاشگرانه یا داد زدن و یا ناسزا گفتن و یا برخورد تند و تیز ابراز می‌کنید. در واقع سم و زهر داخل بدن خود را به بدن دیگران وارد می‌کنید. این از نظر اخلاقی کاری بسیار زشت و ناپسند و شدیدا غیر اخلاقی است. این رفتار پیامدهای بلند مدت زیادی دارد و باعث می‌شود در دل اطرافیان خشم و کینه و دشمنی ایجاد شود.
- مدیریت خشم: این روش یک روش مفید و بسیار درست و علمی در برخورد با خشم است که استفاده از آن نیازمند آگاهی و دانایی و تا حدودی سلامت روانی می‌باشد، به عنوان یک تمثیل در این روش به جای این که اجازه دهیم رودخانه خروشان خشم باعث خرابی و ویرانی سازه‌های ما شود یک سد جلوی این رودخانه بنا می‌کنیم و از نیروی این آب خروشان در جهت کشاورزی یا بهبود بهتر شرایط و اوضاع استفاده می‌کنیم.
نشانه‌های بروز خشم چیست؟
- افزایش ضربان قلب
- سرد شدن و لرزش بدن
- انقباض عضلات بدن
- احساس تیر کشیدن در نقطه‌ای از بدن
- گشاد شدن مردمک چشم
- عرق کردن
- افزایش سرعت تنفس
- داغ شدن یا یخ کردن
- بی حسی و کرختی
- لرزش صدا
علل خشم و عصبانیت
در ادامه بر مبنای آموزه‌های دکتر فرهنگ هلاکویی به چند مورد از مواردی که خشم می‌تواند در آن‌ها ریشه داشته باشد می‌پردازیم. در این شرایط ممکن است فردی دچار خشم شود:
- هرگاه فرد با اعمالی از سوی دیگران مواجه شود که آسیب به اهداف و خواسته‌های او بزند و جبران ناپذیر باشد.
- در صورتی که آسیب یا خطر غیرمنتظره به وجود بیاید .
- تحقیر شدن یا مورد تبعیض قرار گرفتن
- مورد پیش‌داوری ، تبعیض یا بی‌مهری قرار گرفتن
- تحقیر شدن احساسات، ارزش‌ها یا اقتدار واقعی فرد از سوی دیگران
- مورد فریب یا عهدشکنی قرار گرفتن
- صدمه دیدن درنتیجه بی توجهی نسبت به خود
- موردتجاوز بدنی یا کلامی‌قرار گرفتن
علاوه بر موارد بالا دکتر باربارا دی‌آنجلیس معتقد است افرادی که در کودکی به دلیل طلاق یا عدم حضور یا مرگ پدر یا مادر، احساس نخواستنی بودن و ترک‌شدگی کرده‌اند و افرادی که در کودکی احساس عجز و درماندگی می‌کرده‌اند بیش از سایرین در معرض خشم و عکس‌العمل‌های مبتنی بر عصبانیت هستند.
چگونه خشم خود را مدیریت کنیم.
از دیدگاه دکتر هلاکویی وقتی عصبانی هستیم، استفاده از مهارت‌های خودآرام‌سازی بسیار مفید و اثربخش است. حقیقت دارد که می‌گویند وقتی عصبانی هستیم پیش از این که پاسخ بدهیم باید تا عدد ۱۰ بشماریم. این کار به ما فرصت می‌دهد تا بهترین راه حل را انتخاب کنیم. همچنین می‌توانیم با تنفس آرام و عمیق در مدتی کوتاه خود را کاملا آرام کنیم سپس در وضعیت بهتر و آرام‌تر راه حل‌های خود را بررسی کنیم.
یک نقطه شروع خوب برای آموختن شیوه مقابله با خشم، تجزیه و تحلیل ارزیابی‌های اولیه خود است. وقتی ارزیابی اولیه از رویدادی ناکام کننده و مشکل ساز به عمل می‌آوریم باید معین کنیم آیا مساله ارزش ناراحت شدن را دارد یا نه؟ اگر دریافتیم از خشمی بی‌اساس رنج می‌بریم، احتمالا این گونه خواسته‌های نامعقول را از خودمان داریم.
وقتی هیجانات ناراحت کننده ای را تجربه می‌کنیم، می‌کوشیم از طریق گفتار این عبارات «احساس می‌کنم، این به نفع من نیست. چگونه می‌توانم به شیوه ای مفید با این احساسات مقابله کنم» راه حل مفیدی را اتخاذ کنیم. در بیشتر موارد واکنش فوری ما نسبت به این احساس بهترین پاسخ ممکن نیست، پس اندکی تامل کنیم.
به اعتقاد دکتر باربارا دی‌آنجلیس خشم یک نشانه است. گرچه نشانه نامعقول می‌باشد اما باید متوجه آن بود و آن را ریشه یابی کرد. با توجه به خشم درونی باید ریشه‌های بروز آن را پیدا کرد و در صدد برطرف کردن آن برآمد. در کنار ریشه یابی و برطرف کردن مشکل اصلی، درمان روحی و تخلیه خشم از طریق ضربه زدن به کیسه بوکس، جیغ کشیدن در بالش و یا ضربه زدن با میله به یک شیء خارجی می‌تواند کودک درون فرد را آرام سازد و او را در راستای تخلیه خشم التیام دهد. این روش‌ها می‌تواند سبب شود تا فرد پس از انجام آن‌ها احساس خوشایند و آرام‌تری نسبت به گذشته داشته باشد.
برخی روانشناسان به وسیله هیپنوتیزم آرامش را به فرد خشمگین القا می‌کنند. این شیوه آرام‌سازی و حساسیت‌زدایی باید توسط فردی خبره و مورد اعتماد انجام شود.
