مهریه یکی از اصلی‌ترین مفاهیم در ازدواج اسلامی و قانون مدنی ایران است که هنگام جاری شدن عقد نکاح تعیین می‌شود. این مبلغ، چه اندک و چه کلان، نقش حقوقی مهمی در قرارداد ازدواج دارد. اما سوالی که برای بسیاری از زوجین، به‌ویژه در سال‌های پس از ازدواج یا در مسیر طلاق پیش می‌آید، این است: آیا مهریه بعد از عقد قابل تغییر است؟
در این مقاله قصد داریم با زبانی ساده اما دقیق، از منظر قانون مدنی، فقه اسلامی، رویه دفاتر اسناد رسمی، و توصیه‌های حقوقی، مسئله تغییر مهریه بعد از عقد را بررسی کنیم. همچنین به سؤالات پر تکرار، مانند امکان افزایش، کاهش، یا حتی حذف مهریه پاسخ خواهیم داد.
حتما مقاله همه چیز درباره مهریه و قوانین مربوط به آن را هم بخوانید.
بخش اول: مهریه چیست و چرا اهمیت دارد؟
تعریف فقهی و قانونی مهریه
در فقه اسلامی، مهریه یا صداق، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح به زن تعهد می‌کند پرداخت کند. این تعهد می‌تواند وجه نقد، طلا، سکه، ملک، یا هر نوع مال ارزشمندی باشد.
در قانون مدنی ایران، مهریه به‌عنوان یکی از ارکان عقد نکاح دائم یا موقت شناخته شده است. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی:
"به مجرد عقد، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی در آن داشته باشد."
تفاوت عندالمطالبه و عندالاستطاعه
مهریه عندالمطالبه یعنی زن هر زمان بخواهد، می‌تواند مهریه‌اش را از شوهر طلب کند، حتی یک روز پس از عقد. مهریه عندالاستطاعه به این معناست که پرداخت آن مشروط به توان مالی مرد است و زن باید توانایی مرد را اثبات کند. این نوع مهریه به‌خصوص در سال‌های اخیر برای کاهش ریسک‌های حقوقی بین خانواده‌ها رایج شده است.
بخش دوم: آیا مهریه قابل تغییر است؟
۱. افزایش مهریه پس از عقد
از نظر قانونی، هیچ منعی برای افزایش مهریه پس از عقد وجود ندارد. زن و شوهر می‌توانند هر زمانی تصمیم بگیرند که مهریه را افزایش دهند. البته این افزایش یک تعهد جدید است و باید به‌صورت رسمی ثبت شود.
مسیر رسمی برای افزایش مهریه:
- مراجعه به دفتر اسناد رسمی
- تنظیم اقرارنامه یا تعهدنامه رسمی (مثلاً: شوهر متعهد می‌شود ۵۰۰ سکه دیگر پرداخت کند)
- دریافت نسخه رسمی سند با مهر و شماره ثبت
نکته مهم:
افزایش مهریه پس از عقد توصیه می‌شود در قالب هبه یا تعهد مالی جدید نوشته شود تا در دادگاه قابل دفاع باشد.
۲. کاهش مهریه یا بخشش آن
دو راه وجود دارد:
الف) ابراء: زن از تمام یا بخشی از مهریه خود چشم‌پوشی می‌کند (بخشد).
ب) صلح: مهریه با چیز دیگری مصالحه می‌شود (مثلاً ماشین یا بخشی از ملک).
شرایط لازم:
- رضایت کامل زن
- ثبت در دفتر اسناد رسمی
- تنظیم سند صلح یا ابراء با امضای زن
نکته حیاتی:
ابراء مهریه قابل برگشت نیست، اما در صورتی که زن به‌اجبار یا بدون اطلاع کافی امضا کند، امکان ابطال در دادگاه وجود دارد.
بخش سوم: مراحل تغییر مهریه در دفاتر اسناد رسمی
گام‌های عملی:
- تعیین نوع تغییر (افزایش یا کاهش یا تبدیل)
- آماده‌سازی مدارک (شناسنامه‌ها، کارت ملی، عقدنامه)
- مراجعه به دفترخانه رسمی (غیر از دفاتر ازدواج)
- تنظیم و امضای سند رسمی
- اخذ نسخه پلمپ‌شده
- اختیاری: ضمیمه کردن به عقدنامه قبلی یا ارائه به بانک‌ها، ثبت احوال و ...
مدت زمان:
حدود ۱ تا ۲ ساعت (در صورت کامل بودن مدارک)
هزینه:
بسته به ارزش مالی مهریه جدید یا بخشیده‌شده محاسبه می‌شود.
بخش چهارم: نکات فقهی و شرعی درباره تغییر مهریه
نظر مراجع شیعه درباره افزایش:
- اکثر مراجع از جمله آیت‌الله سیستانی، مکارم شیرازی و خامنه‌ای، افزایش مهریه را مشروط به توافق دو طرف جایز می‌دانند.
نظر درباره کاهش یا بخشش:
- بخشش مهریه باید از روی رضایت کامل زن انجام شود
- اگر شوهر زن را مجبور به بخشش کند، از نظر شرعی و قانونی باطل و غیرنافذ است
- بخشش باید بدون قید و شرط باشد (مثلاً زن نمی‌تواند بگوید "اگر فلان کار را کردی مهریه‌ام را می‌بخشم")
بخش پنجم: سؤالات پرتکرار کاربران
❓ آیا می‌توان مهریه را به طلا یا دلار تبدیل کرد؟
✅ بله. با تنظیم یک صلح‌نامه رسمی می‌توان مهریه سکه را به طلا، ارز یا ملک تبدیل کرد.
❓ آیا می‌توان مهریه را مرحله‌ای یا قسطی تغییر داد؟
✅ بله. در سند جدید می‌توان ذکر کرد که فلان مقدار در چند قسط یا مرحله پرداخت شود.
❓ اگر زن بدون سند رسمی بگوید مهریه‌اش را بخشیده، آیا قابل استناد است؟
❌ خیر. بخشش شفاهی یا پیامکی اعتبار حقوقی ندارد.
❓ آیا بعد از طلاق هم می‌توان مهریه را تغییر داد؟
✅ در صورتی که زن هنوز مهریه‌اش را نگرفته باشد، امکان صلح، ابراء یا افزایش همچنان وجود دارد.
بخش ششم: توصیه‌های حقوقی مهم برای زوجین
- هرگونه تغییر مهریه را فقط در دفاتر رسمی انجام دهید
- توافق شفاهی یا پیامکی هیچ ارزشی ندارد
- اگر قصد دارید مهریه را کاهش دهید، مطمئن شوید زن به هیچ عنوان تحت فشار نیست
- افزایش مهریه پس از عقد نباید به‌عنوان ابزار فشاری یا تهدید استفاده شود
- قبل از هر تغییری، با یک وکیل مشورت کنید تا آینده‌نگرانه عمل کنید
جمع‌بندی نهایی
تغییر مهریه، چه افزایش و چه کاهش، پس از عقد نکاح از نظر قانونی و شرعی ممکن است؛ ولی نیازمند رضایت کامل طرفین، ثبت رسمی سند در دفاتر اسناد رسمی و آگاهی از تبعات حقوقی آن است. با توجه به پیچیدگی‌های حقوق خانواده در ایران، بهتر است هر تصمیمی در خصوص مهریه را با آگاهی کامل و دوراندیشی انجام دهید.
اگر قصد دارید مهریه را بعد از عقد تغییر دهید، این کار را اصولی، رسمی و با مشاوره حقوقی انجام دهید تا نه حق شما ضایع شود و نه رابطه‌تان آسیب ببیند.
