ازدواج موقت یا متعه یکی از انواع نکاح موقت در اسلام است که تشابهات زیادی با عقد دائمی دارد و مهم ترین تفاوت آن ها کوتاه بودن و مشخص بودن زمان آن است. برای این نوع عقد ازدواج نظرات مختلفی از جنبه های گوناگون وجود دارد. ازدواج موقت خوب یا بد؟! شرایط و احکام آن چیست؟ موارد حقوقی مانند ارث بعد از متعه چگونه است؟ با ما همراه شوید تا به تمامی سوالات شما در این زمینه پاسخ دهیم.
ازدواج موقت چیست و چه شرایطی دارد؟
ازدواج موقت یا متعه شکلی دیگر از ازدواج است که بنا به ضرورت جامعه و برای برقراری رابطه مشروع بین زن و مرد تعریف شده است. برای آن که این عقد نکاح به شکلی درست برگزار شده و مشروعیت داشته باشد، باید شرایط زیر در این ازدواج برقرار باشد:
1) همانند عقد دائم، در خواندن خطبه این عقد نکاح هر دو طرف باید رضایت داشته باشند.
2) زن در هنگام خواندن خطبه عقد نکاح نباید در نکاح شخص دیگری باشد.
3) صیغه عقد را هر کدام از زوجه می توانند بخوانند. همچنین هر شخص دیگری که عاقل و بالغ باشد، می توان خطبه متعه را بخواند.
4) در صورتی که زن از قبل در عقد موقت یا دائم شخص دیگری بوده، باید تا سپری شدن زمان عده صبر کنند.
5) اگر مرد با یک مرد شوهر دار، رابطه جنسی برقرار کند، زن برای همیشه بر او حرام می شود.
6) مدت عقد که هنگام خواندن خطبه باید مشخص شود، می توان از چند ساعت تا چند سال باشد.
7) مهریه در ازدواج موقت از ارکان ضروری ازدواج است و نبود آن باعث باطل شدن صیغه خواهد شد. این مهریه می توان از چند هزار تومان، تا هر مبلغ دیگر، انجام یک کار بر عهده بر مرد، سند ملک یا زمین و غیره باشد.
8) دختری که باکره باشد و به سن بلوغ رسیده باشد، برای ازدواج موقت نیز نیاز به اجازه پدری دارد. البته بسیاری از فقها اعتقاد دارند که اگر دختر به سنی رسیده باشد که بتواند مصلحت خود را تشخیص دهد و پدر او بدون دلیل منطقی از ازدواج با همتای خود مخالفت می کند، ولایت او بر فرزند خود ساقط است.
9) زنی که باکره نباشد و بکارت او توسط همسر قبلی از دست رفته باشد، برای ازدواج موقت نیازی به اجازه پدر و جد ندارد.
10) در عقد موقت، طلاق وجود ندارد. این عقد نکاح یا با پایان یافتن زمان عقد یا بخشیدن مدت توسط مرد باطل می شود. بخشیدن مدت یعنی مرد زمان باقی مانده از عقد را به زن بخشیده و عقد را باطل می کند.
11) حدود رابطه جنسی در متعه همانند ازدواج دائمی است. اما اگر زن قبل از خواندن خطبه شرط کند که مرد با او رابطه جنسی نداشته باشد، شرط قابل قبول است. البته حین زمان عقد در صورت رضایت زن طرفین می توانند با یکدیگر نزدیکی داشته باشند.
12) تعدد ازدواج موقت برای زن به طور همزمان از نظر شرعی حرام است، اما بعد از سپری شدن زمان عده محدودیتی برای تعداد عقد موقت برای او وجود ندارد.
13) ازدواج موقت با فرد مشرک شرعا حرام است، اما ازدواج با دیگر ادیان الهی مانند یهود و زرتشت مانعی ندارد.
14) اگر زوجین بخواهند بعد از پایان مدت زمان عقد، آن را با یکدیگر تمدید کنند، نیازی به سپری شدن زمان عده نیست و می توانند بعد از پایان مدت عقد آن را مجددا تمدید کنند. اگر هنوز زمان عقد اولیه تمام نشده باشد و زوجین بخواهند مجددا ان را برای زمان کوتاه تر و یا بلندتری تمدید کنند، ابتدا مرد باید زمان باقی مانده را به زن بخشیده و سپس زمان جدید برای عقد را تمدید کنند.
تشابهات و تمایزهای عقد موقت و دائم در چیست؟
تا این جای کار با تعریف عقد موقت و شرایط آن آشنا شدیم. در این بخش می خواهیم بدانیم که این دو عقد نکاح که در اسلام نیز آمده اند چه تفاوت ها و تشابه هایی با یکدیگر دارند.
تشابهات
• در این نوع عقد نیز، ازدواج همزمان با دو خواهر جایز نیست.
• در ازدواج موقت نیز مادر و خواهر زن بر مرد و پدر و برادر مرد بر زن حرام می شوند.
• فرزندی که در ازدواج موقت متولد می شود، هم از نظر قانونی و هم از نظر شرعی همانند فرزندان دیگر به شمار می رود.
تمایزها
o تعیین مهریه در عقد دائم ضروری نیست و در صورت عدم ذکر آن، مهر المثل جای آن را می گیرد. اما عدم تعیین مهریه در ازدواج موقت آن را باطل خواهد کرد.
o عده زن در ازدواج دائم سه نوبت عادت ماهیانه است، اما در ازدواج موقت این زمان دو نوبت می باشد.
o در ازدواج دائم، زن و مرد به طور قانونی از یکدیگر ارث می برند اما در ازدواج موقت یا متعه این قانون وجود ندارد.
o در ازدواج دائم، عدم بچه دار شدن مساله ای است که نیاز به رضایت هر دو طرف دارد. اما در نکاح موقت در صورتی که یکی از طرفین بچه نخواهد نیازی به جلب رضایت طرف دیگر نیست.
o تمکین زن از مرد در ازدواج موقت محدود به قراری است که با یکدیگر بسته اند. اما تمکین در ازدواج دائم در حدود مصالح خانوادگی از وظایف زن به شمار می رود.
o در عقد موقت، وظایف مسئولیت های کم تری بر عهده مرد و زن است، مگر مواردی که حین خواندن خطبه ذکر شده باشند. مرد و زن در مواردی مانند مسکن، رفاه، خوراک، پوشاک، مخارج روزانه و غیره مسئولیتی ندارند.
شرایط مهریه در متعه یا عقد موقت چیست؟
همان طور که در بالا نیز اشاره شد، مهریه یکی از ارکان اصلی ازدواج موقت است که بدون آن صیغه عقد باطل خواهد شد. این مهریه باید ارزش مالی داشته و مقدار و ارزش ان مشخص باشد. برای مثال اگر مهریه یک خودرو است، باید یا نام خودرو همراه با مشخصات ذکر شود و یا یک خودرو به ارزش مالی فلان مقدار تعیین گردد.
بلافاصله بعد از جاری شدن خطبه عقد، پرداخت مهریه بر مرد واجب است و زن می تواند مهریه خود را طلب کند. اگر مرد با زن نزدیکی کرده باشد و مدت صیغه را به او ببخشد، باید تمام مهریه را به طور کامل به زن پرداخت کند. در صورت عدم نزدیکی مرد باید نصف مهر را به زن بدهد.
شوهر در پرداخت مهریه نمی تواند امتناع کند اما زن می تواند مهریه را به مرد ببخشد. در صورت عدم پرداخت مهریه، از نظر شرعی مرد شرعا بدهکار و مدیون است، گویا مال شخص دیگری را تصرف کرده باشد.
شرایط عقد موقت برای مردان متاهل
همان طور که در قرآن نیز به آن اشاره شده است، در صورتی که مرد توانایی برقراری عدالت و تعادل میان همسران خود را داشته باشد، می تواند اقدام به چند همسری چه به صورت دائم و چه موقت کند. همچنین طبق گفته آیت الله مکارم شیرازی، ازدواج موقت را نباید وسیله ای برای هوسبازی قرار داد و تنها در صورت ضرورت باید به آن روی آورد.
به طور کلی طبق قانون ازدواج موقت برای مردان متاهل بلا مانع است، مگر آن که همسر او از شرایط ضمن عقد این مساله را عنوان کرده باشد.
نحوه خواندن صیغه عقد موقت
صیغه عقد موقت را هر فرد عاقل و بالغی چه شخص ثالث و چه طرفین عقد می توانند بخوانند. در صورتی که مرد و زن بخواهند صیغه را برای خودشان بخوانند بعد از تعیین زمان و مقدار مهریه که هر دوی آن ها به آن رضایت دارند، متن خطبه شامل موارد زیر خواهد بود:
اگر زن خطبه را بخواند:
متن خطبه عقد موقت در این حالت این است: زَوَّجتُکَ نَفسِی فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ، عَلَی المَهرِالمَعلُوم و مرد بلافاصله باید بگوید: قَبِلتُ التَّزویجَ.
در صورتی که شخص سومی خطبه عقد موقت را بخواند:
ابتدا به وکالت از زن می گوید: زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (اسم دختر) مُوَکَّلی (اسم پسر) فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ عَلَی المَهر المَعلُوم و سپس به وکالت از آقا می گوید: قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (اسم پسر)
اگر مرد خطبه عقد را بخواند:
در این صورت مرد باید از طرف خانم برای خواندن خطبه وکالت بگیرد و بگوید: زَوَّجتُ مُوَکِّلَتِی (نام دختر) نَفسِی، فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ، عَلَی المَهر المَعلُوم و سپس برای خودش بگوید: قَبِلتُ التَّزویج
در چه صورتی عقد موقت در دفتر خانه ثبت می شود؟
همان طور که در بالا نیز اشاره شد، عقد موقت نیازی به ثبت در دفتر خانه ازدواج ندارد و هر کدام از طرفین می توانند خودشان خطبه عقد را بخوانند. اما قانون طبق شرایطی خاص زوجین را موظف به ثبت عقد موقت در دفترخانه کرده است.
زمانی که بعد از عقد موقت، زن صیغه ای از همسر خود باردار شود، طبق قانون عقد آن ها باید در دفاتر عقد ثبت شود. زیرا این فرزند همانند فرزندان دیگر از حقوق ارث و حقوقی که فرزند بر پدر بر عهده دارد، بهره مند خواهد شد. بنابراین برای آن که سندی برای مشروعیت فرزند وجود داشته باشد، در این صورت عقد باید در دفتر خانه به صورت رسمی ثبت شود.
اگر هر دو طرف عقد رضایت به ثبت عقد داشته باشند، می توان آن را در دفاتر رسمی ازدواج ثبت کرد.
اگر از جمله شروط زن برای ازدواج موقت، ثبت آن در دفتر خانه باشد و بتواند آن را ثابت کند، عقد باید در دفتر ازدواج به ثبت برسد.
در صورتی که شرایط ثبت عقد موقت تائید شده و مرد از ثبت آن امتناع ورزد، پس از رجوع تا یک ماه، هم از نظر قانونی مرد موظف به ثبت عقد نامه شده و هم به پرداخت جزای نقدی درجه 5 یا حبس تعزیری درجه 7 محکوم خواهد شد.
گرفتن شناسنامه برای فرزند حاصل از ازدواج موقت
در صورتی که مدارک و شواهد ازدواج موقت موجود باشد و ثابت شود که فرزند متولد شده از مرد و زن است، حتی اگر مرد غایب باشد، دادگاه می تواند حکم به صدور شناسنامه برای کودک دهد.
نظرات مخالفان و موافقان ازدواج موقت
برای ازدواج موقت همیشه نظرات موافق و مخالف بسیاری وجود داشته که هر کدام از این گروه ها نیز برای نظرات خود دلایلی دارند.
نظرات افراد موافق ازدواج موقت
افرادی که با ازدواج موقت موافق هستند، اعتقاد دارند عدم تعادل میان تعداد مردان و زنان در جامعه باعث می شود که همواره تعدادی از خانم ها بدون همسر بمانند، ازدواج موقت می تواند این عدم تعادل را تا حدی اصلاح کند.
این افراد معتقد هستند که بسیاری از افراد بنا به دلایل گوناگون توانایی ازدواج دائم و تشکیل خانواده را ندارند و این مساله می تواند یک راهکار مناسب برای آن ها به شمار رود.
افراد در این گروه معتقدند که در ازدواج موقت نه تنها نیازهای جنسی زن و مرد سرکوب نشده، بلکه یک بستر مناسب برای رفع آن ایجاد می شود. زیرا در غیر این صورت، اشخص ممکن است برای رفع نیازهای جنسی خود، دست به روابط نامشروع، متعدد و بدون هیچ قید و بندی بزنند.
همچنین افرادی که در این دسته قرار می گیرند، معتقدند که ازدواج موقت تنها به دلیل مسائل جنسی اتفاق نمی افتد. این ازدواج می تواند به هزینه های زندگی زنان بی سرپرست کمک کند، باعث ایجاد محرمیت های مصلحتی شود، به مواردی مانند فرزند خواندگی و یا نگه داری از افراد سالمند کمک کند، به زنان مجرد و یا بیوه کمک کند عفت و پاکدامنی خود را حفظ کرده و موارد دیگری که تنها به موارد جنسی محدود نمی شود.
نظرات افراد مخالف ازدواج موقت
مخالفان ازدواج موقت، این مساله را باعث ایجاد تبعیض های اجتماعی، آسیب به زنان، از هم پاشیدن خانواده ها، نقض حقوق کودکانی که حاصل این ازدواج هستند، ترویج بیماری های مقاربتی و غیره می دانند.
این دسته از افراد معتقدند ازدواج موقت تنها باعث ترویج چند همسری بوده و فقط به لذائذ جنسی مرد توجه دارد. از آن جا که در این ازدواج مرد موظف به پرداخت نفقه و ارث نیست، این نوع عقد باعث ایجاد تضادهای طبقاتی بیشتر و آسیب روحی به زنان خواهد شد.
این گروه از افراد عنوان می کنند که سالانه پرونده های بسیاری در دادگاه ها برای کودکانی که پدر آن ها، کودک خود را انکار می کند، تشکیل شده و این مساله می تواند آسیب های جدی هم به روان کودکان و مادران آن ها وارد کرده و هم هزینه های مالی زیادی برای آن ها دنبال داشته باشد.
